Muzeum Czartoryskich

Muzeum Czartoryskich jest jedną z najstarszych placówek kulturalnych typu patriotyczno – historycznego w Polsce. Jego powstanie zawdzięczamy księżnej Izabeli Czartoryskiej, żonie księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, która wiedziona dewizą „Przeszłość – Przyszłości” zaczęła z końcem XVIII w. kolekcjonować cenne zbiory sztuki europejskiej i bliskowschodniej.

Pierwsze Muzeum Czartoryskich zostało założone w 1801 r. w Puławach i funkcjonowało pod nazwą Świątyni Sybilli. Po klęsce powstania listopadowego i konfiskacie majątku rodziny przez Rosjan, część zbiorów została zniszczona bądź rozkradziona. Resztę udało się przetransportować do Paryża, a ocalałe dzieła sztuki zostały umieszczone w słynnym Hotelu Lambert. W latach 70-tych XIX w. Władysław Czartoryski postanowił przywieźć zbiory z powrotem do Polski, a dokładniej do Krakowa, korzystając z dogodnego klimatu politycznego panującego wówczas w Galicji. Na miejsce ekspozycji przeznaczone zostały pomieszczenia dawnego Arsenału Miejskiego, baszt Stolarskiej i Ciesielskiej, a książę Czartoryski dokupił jeszcze dodatkowo sąsiedni budynek klasztoru Pijarów oraz trzy kamienice na rogu ul. Pijarskiej i św. Jana. Budynki, jako że znajdowały się po obu stronach ulicy, zostały ze sobą połączone przewiązką. W tym kształcie muzeum przetrwało do dziś.

W Muzeum Czartoryskich prezentowana jest zarówno sztuka europejska i bliskowschodnia, jak też sztuka polska, obejmująca najważniejsze pamiątki po zasłużonych dla ojczyzny Polakach – księciu Józefie Poniatowskim, Tadeuszu Kościuszce, Stanisławie Żółkiewskim, Janie III Sobieskim czy też Janie Henryku Dąbrowskim, żeby wymienić tylko tych najważniejszych. Na uwagę zasługują przede wszystkim zbiory sztuki starożytnej, w tym sarkofagi i figurki grobowe z Egiptu, grobowce etruskie, rzeźba rzymska i piękne greckie wazy. W dziale malarstwa zachodnioeuropejskiego można zobaczyć dzieła Leonarda da Vinci (słynna Dama z gronostajem), Rembrandta, Pietera Brueghela Młodszego, Łukasza Cranacha Starszego, Jacoba Jordaensa czy też Lorenzo Lotto. Są tu także wspaniałe portrety ostatnich Jagiellonów stworzone w pracowni Łukasza Cranacha młodszego oraz polskie, europejskie i bliskowschodnie militaria.

Zbiorami znajdującymi się obecnie w Bibliotece i Muzeum Czartoryskich zarządza Fundacja XX Czartoryskich, powołana w 1991 r. przez księcia Adama Karola Czartoryskiego.