Sanktuarium w Łagiewnikach

Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w krakowskich Łagiewnikach to największy na świecie ośrodek kultu chrystologicznego. W sanktuarium znajduje się obraz Jezusa Miłosiernego i grób świętej Faustyny, do których pielgrzymują od końca lat 40-tych. XX w. ludzie z całego świata.

Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach ściśle związane jest z kultem siostry Faustyny Kowalskiej. W latach 20-tych XX w. wstąpiła ona do Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia i spędziła kilka lat w klasztorze w Łagiewnikach. To właśnie wtedy siostra miała doznać mistycznych objawień Chrystusa Miłosiernego. Po jej śmierci artysta Adolf Hyła namalował obraz Jezusa Miłosiernego, zgodnie ze wskazówkami, które przekazała w swoim dzienniku Faustyna. Dzieło to, umieszczone w klasztornej kaplicy, zasłynęło wkrótce łaskami, a klasztor w Łagiewnikach stał się miejscem licznych pielgrzymek.

Siostra Faustyna Kowalska została beatyfikowana w 1993 r., natomiast już rok wcześniej kardynał Franciszek Macharski ustanowił kaplicę św. Józefa Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. Jednocześnie kardynał powołał Fundację Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w celu zebrania środków na budowę nowej świątyni. Siostra Faustyna została kanonizowana w 2000 r. w Rzymie, natomiast budowę Bazyliki Bożego Miłosierdzia ukończono w 2002 r. Świątynię poświęcił papież Jan Paweł II podczas pielgrzymki do Polski w sierpniu 2002 r.

Sanktuarium Bożego Miłosierdzia obejmuje obecnie kompleks obiektów, w skład którego wchodzą: Bazylika Bożego Miłosierdzia, wolnostojąca wieża widokowa, neogotycki klasztor Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia (z kaplicą św. Józefa, gdzie znajduje się słynący łaskami obraz i relikwie siostry Faustyny), kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu, Dom Duszpasterski oraz Aula Jana Pawła II. Sama bazylika to dwupoziomowa budowla o kształcie łodzi, która może pomieścić do 5 tys. osób. Dziś jest to największy kościół na terenie Krakowa.

Cmentarz Rakowicki

Cmentarz Rakowicki w Krakowie nieraz porównywany jest do paryskiej nekropolii Pere – Lachaise. Skojarzenia te są jak najbardziej zasadne, oba cmentarze powstały bowiem dokładnie w tym samym czasie i są prawdziwą skarbnicą rzeźby i małej architektury.

Powstanie Cmentarza Rakowickiego było bezpośrednim następstwem edyktu józefińskiego z 1784 r., który nakazał likwidację cmentarzy przykościelnych i zakazał grzebania zmarłych w obrębie miasta. Po trzecim rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy, którzy nabyli od karmelitów bosych odpowiedni grunt i przeznaczyli go na cele cmentarne. Nowa krakowska nekropolia otwarta została w 1803 r., a pierwszą pochowaną tu osobą była Apolonia z Lubowieckich Bursikowa, o czym przypomina do dziś tablica pamiątkowa umieszczona w murze tuż obok głównego wejścia. W następnych latach cmentarz był stale poszerzany i dziś jego powierzchnia wynosi 42 ha. W poł. XIX w. pośrodku nekropolii wzniesiona została murowana kaplica Zmartwychwstania Chrystusa Króla, z fundacji wiceprezydenta Krakowa Ludwika Helcla i jego żony Anny, znanej z działalności społecznej.

Na Cmentarzu Rakowickim pochowanych zostało wielu wybitnych Polaków, zarówno polityków, jak też działaczy społecznych i ludzi kultury. Spoczywają tu m.in. Jan Matejko, Juliusz i Wojciech Kossakowie, Helena Modrzejewska, Józef Mehoffer, Teodor Axentowicz, Ludwik Jerzy Kern, Marek Grechuta i Piotr Skrzynecki. W osobnych kwaterach pogrzebani zostali żołnierze i partyzanci polegli w obu wojnach światowych, ofiary zbrodni hitlerowskich oraz uczestnicy powstań narodowych: Listopadowego, Styczniowego i Wiosny Ludów. Znalazło się tu także miejsce dla żołnierzy radzieckich zabitych w trakcie wyzwalania Krakowa w 1945 r.

Poza ogromnym znaczeniem historycznym i symbolicznym Cmentarz Rakowicki posiada również wielką wartość artystyczną. W starej części nekropolii znajduje się wiele zabytkowych nagrobków, zaprojektowanych przez wybitnych krakowskich artystów. Na uwagę zasługuje przede wszystkim nagrobek Tadeusza Kantora, który ten słynny reżyser, malarz i scenograf zaprojektował sam dla siebie.

Teatr Stary

Teatr Stary im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie jest najstarszym, do dziś funkcjonującym budynkiem teatralnym w Polsce. Jego otwarcie nastąpiło 1 stycznia 1799 r.

Swoje powstanie pierwsza scena teatralna w Krakowie zawdzięcza Jackowi Kluszewskiemu, który pod koniec XVIII w. zakupił i przystosował do celów teatralnych dwie kamienice na rogu ulicy Jagiellońskiej i pl. Szczepańskiego. W poł. XIX w. do budynku dołączona została trzecia kamienica, a gmach został przebudowany przez znanych architektów Tomasza Majewskiego i Karola Kremera w stylu renesansu florenckiego. Po wzniesieniu w 1893 r. okazałego budynku Teatru Miejskiego (dziś Teatru im. Juliusza Słowackiego), teatr przy pl. Szczepańskim stracił na znaczeniu. Dopiero w latach 1903 – 1906 miasto postanowiło uratować budynek i zleciło jego gruntowną renowację. Odpowiedzialni za przebudowę Franciszek Mączyński i Tadeusz Stryjeński nadali mu secesyjny wygląd, tak z zewnątrz (stiukowy fryz) jak i wewnątrz (stolarka, polichromia). Gmach przeznaczony został na siedzibę Towarzystwa Muzycznego, a teatr powrócił tu dopiero po II wojnie światowej.

Na deskach Teatru Starego w Krakowie występowały bądź wciąż występują takie sławy jak Helena Modrzejewska, Ludwik Solski, Gustaw Holoubek, Jerzy Bińczycki, Tadeusz Łomnicki, Jan Nowicki, Anna Dymna, Anna Polony czy też Jerzy Trela. Tym wspaniałym zespołem artystycznym kierowali wybitni reżyserzy: Konrad Swinarski, Jerzy Grotowski, Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Agnieszka Holland, Krzysztof Zanussi czy też Krystian Lupa. Przez cały okres komunizmu Teatr Stary nie poddawał się panującej ideologii, ale też unikał konfrontacji z władzą. Postawa kolejnych dyrektorów była umiarkowana i wyważona, a głównym celem tej instytucji nie było politykowanie, a przedstawianie wielkich dzieł polskiego i światowego dramatu. Tutaj wystawiono m.in. „Hamleta” Shakespeare’a, „Wesele” Wyspiańskiego, „Tango” Mrożka, „Wiśniowy Sad” Czechowa, „Dziady” Mickiewicza czy też „Szkołę żon” Moliera.

Pałac Biskupi

Od końca XIV w. Pałac Biskupi stanowi siedzibę biskupów krakowskich. Świat ujrzał ten reprezentacyjny gmach z początkiem kwietnia 2005 r., gdy po śmierci papieża Jana Pawła II pod kurią zaczęły się gromadzić tłumy ludzi. W owym czasie wszystkie najważniejsze stacje telewizyjne transmitowały wydarzenia z Krakowa właśnie z tego miejsca.

Przez całe niemal średniowiecze siedzibą biskupów Krakowa był Wawel. Pierwsza gotycka rezydencja przy dzisiejszej ulicy Franciszkańskiej powstała najprawdopodobniej z końcem XIV w., a w XVI w. została ona przebudowana w stylu renesansowym. Zapewne także wtedy ustalony został charakter gmachu, jako osobnej siedziby biskupiej. W poł. XVII w. biskup Piotr Gembicki postanowił gruntownie przebudować rezydencję w stylu wczesnego baroku, zachowując jednocześnie starsze fragmenty budowli.

Monumentalny budynek został wyposażony w dwa piękne portale, od strony ulicy Franciszkańskiej (zachowany do dziś) i od ulicy Wiślnej (pełniący wówczas rolę głównej bramy). W poł. XIX w. po ogromnym pożarze, jaki nawiedził Kraków, Pałac Biskupi został niemal doszczętnie zniszczony. Gmach jednak szybko odbudowano, a dzisiejszy, renesansowy wygląd nadał mu w latach 80-tych XIX w. architekt Tomasz Pryliński, znany przede wszystkim z dokonanej wcześniej przebudowy Sukiennic.

Pałac Biskupi kojarzony jest zwłaszcza z osobą Jana Pawła II. Będący jeszcze biskupem Karol Wojtyła mieszkał w tym miejscu w latach 1964 – 1978. W trakcie pielgrzymek do Polski i wizyt w Krakowie papież właśnie tutaj się zatrzymywał i z tzw. „okna papieskiego”, znajdującego się nad barokowym portalem, rozmawiał z tłumami gromadzących się pod pałacem wiernych. Tuż po śmierci papieża miejsce to stało się niemal kultowe. Pod oknem papieskim od lat gromadzą się katolicy w trakcie ważnych wydarzeń państwowych, przyjeżdżają tu turyści, tak z Polski, jak i z zagranicy, którzy składają pod oknem kwiaty i palą znicze. Choć Pałac Biskupi stoi przy ruchliwej ulicy, to organizowane są tu nieraz czuwania i koncerty o charakterze religijnym.

Muzeum Czartoryskich

Muzeum Czartoryskich jest jedną z najstarszych placówek kulturalnych typu patriotyczno – historycznego w Polsce. Jego powstanie zawdzięczamy księżnej Izabeli Czartoryskiej, żonie księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, która wiedziona dewizą „Przeszłość – Przyszłości” zaczęła z końcem XVIII w. kolekcjonować cenne zbiory sztuki europejskiej i bliskowschodniej.

Pierwsze Muzeum Czartoryskich zostało założone w 1801 r. w Puławach i funkcjonowało pod nazwą Świątyni Sybilli. Po klęsce powstania listopadowego i konfiskacie majątku rodziny przez Rosjan, część zbiorów została zniszczona bądź rozkradziona. Resztę udało się przetransportować do Paryża, a ocalałe dzieła sztuki zostały umieszczone w słynnym Hotelu Lambert. W latach 70-tych XIX w. Władysław Czartoryski postanowił przywieźć zbiory z powrotem do Polski, a dokładniej do Krakowa, korzystając z dogodnego klimatu politycznego panującego wówczas w Galicji. Na miejsce ekspozycji przeznaczone zostały pomieszczenia dawnego Arsenału Miejskiego, baszt Stolarskiej i Ciesielskiej, a książę Czartoryski dokupił jeszcze dodatkowo sąsiedni budynek klasztoru Pijarów oraz trzy kamienice na rogu ul. Pijarskiej i św. Jana. Budynki, jako że znajdowały się po obu stronach ulicy, zostały ze sobą połączone przewiązką. W tym kształcie muzeum przetrwało do dziś.

W Muzeum Czartoryskich prezentowana jest zarówno sztuka europejska i bliskowschodnia, jak też sztuka polska, obejmująca najważniejsze pamiątki po zasłużonych dla ojczyzny Polakach – księciu Józefie Poniatowskim, Tadeuszu Kościuszce, Stanisławie Żółkiewskim, Janie III Sobieskim czy też Janie Henryku Dąbrowskim, żeby wymienić tylko tych najważniejszych. Na uwagę zasługują przede wszystkim zbiory sztuki starożytnej, w tym sarkofagi i figurki grobowe z Egiptu, grobowce etruskie, rzeźba rzymska i piękne greckie wazy. W dziale malarstwa zachodnioeuropejskiego można zobaczyć dzieła Leonarda da Vinci (słynna Dama z gronostajem), Rembrandta, Pietera Brueghela Młodszego, Łukasza Cranacha Starszego, Jacoba Jordaensa czy też Lorenzo Lotto. Są tu także wspaniałe portrety ostatnich Jagiellonów stworzone w pracowni Łukasza Cranacha młodszego oraz polskie, europejskie i bliskowschodnie militaria.

Zbiorami znajdującymi się obecnie w Bibliotece i Muzeum Czartoryskich zarządza Fundacja XX Czartoryskich, powołana w 1991 r. przez księcia Adama Karola Czartoryskiego.

Krypta Zasłużonych na Skałce

Krypta Zasłużonych znajduje się w podziemiach kościoła oo. Paulinów na Skałce. Jest to obecnie jeden z najważniejszych panteonów narodowych w Polsce.

Historia samego kościoła na Skałce sięga odległych czasów średniowiecza. Według tradycji to właśnie w tym miejscu poniósł śmierć św. Stanisław z rąk króla Bolesława Śmiałego. Po kanonizacji św. Stanisława Skałka stała się popularnym miejscem pielgrzymek. Od XIV w. stał tu gotycki kościół, który został oddany w opiekę zakonowi paulinów, sprowadzonemu do Krakowa przez Jana Długosza. Sam kronikarz spoczął zresztą po śmierci właśnie na Skałce. W poł. XVIII miejsce budowli gotyckiej zajęła nowa, barokowa świątynia, a w latach 70-tych XIX w. w środowisku polskich intelektualistów pojawił się pomysł, by na Skałce utworzyć również Kryptę Zasłużonych. Realizacja tego projektu nastąpiła już w 1880 r., gdy pogrzebano tutaj ponownie Jana Długosza w 400 rocznicę jego śmierci. Skałka stała się zatem obok Wawelu kolejnym panteonem narodowym, z tą tylko różnicą, że na Wawelu pochowani byli głównie królowie i bohaterowie walk o wolność Polski, natomiast krypta na Skałce została przeznaczona dla osób zasłużonych dla kultury narodowej.

Poza Janem Długoszem we wnętrzach Krypty Zasłużonych na Skałce spoczywają: Wincenty Pol, Lucjan Siemieński, Józef Ignacy Kraszewski, Teofil Lenartowicz, Adam Asnyk, Henryk Siemiradzki, Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski, Karol Szymanowski, Ludwik Solski, Tadeusz Banachiewicz i Czesław Miłosz.

W 2009 r. ojcowie Paulini zrezygnowali z pomysłu rozbudowy Krypty Zasłużonych na Skałce, podjęto zatem decyzję o utworzeniu nowego panteonu narodowego. W 2010 r. powstała Fundacja „Panteon Narodowy”, a na jego miejsce wyznaczono podziemia kościoła św. Piotra i Pawła przy ulicy Grodzkiej. Obecnie trwają prace przygotowawcze, a otwarcie nowego panteonu jest przewidziane na jesień 2012 r.

Collegium Maius

Collegium Maius to najstarszy budynek należący do Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dziś w jego wnętrzach można oglądać wspaniałe eksponaty przedstawiające historię krakowskiej uczelni.

Stojący u zbiegu ulic Jagiellońskiej i św. Anny gmach Collegium Maius został w 1400 r. zakupiony przez króla Władysława Jagiełłę i przeznaczony na potrzeby Uniwersytetu Jagiellońskiego. Król, korzystając z zapisu testamentowego królowej Jadwigi, pragnął w ten sposób reaktywować fundację Kazimierza Wielkiego, dzięki której uczelnia powstała w 1364 r. W ciągu XV w. do budynku Collegium Maius przyłączone zostały sąsiednie kamienice, wskutek czego powstał jeden, sporych rozmiarów gmach, z pięknym wewnętrznym dziedzińcem otoczonym arkadowymi, późnogotyckimi krużgankami. Na parterze znajdowały się lektoria, na pierwszym piętrze natomiast tzw. Stuba Communis, czyli izba wspólna oraz mieszkania profesorów i biblioteki. Pod koniec lat 30-tych XIX w. podjęto decyzję o przebudowie Collegium Maius. Pracami kierował najpierw Krarol Kremer, znany krakowski architekt i miłośnik neogotyku, później natomiast austriacki architekt Herman Bergmann. W wyniku długotrwałej restauracji zarówno elewacje, jak i wnętrza budynku otrzymały charakter neogotycki. W Collegium Maius umieszczono Bibliotekę Jagiellońską, a stan ten utrzymał się do 1940 r. Po wojnie zdecydowano się przywrócić budynkowi jego pierwotny wygląd z przełomu XV i XVI w. Prace kierowane przez Karola Estreichera zakończyły się w poł. lat 60-tych, a we wnętrzu odnowionego gmachu umieszczone zostało Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Dziś w Collegium Maius na uwagę zasługują przede wszystkim wspaniałe arkadowe krużganki o kryształowych sklepieniach. Pośrodku dziedzińca usytuowana jest studnia, a na pierwsze piętro prowadzą zabytkowe schody (te większe zwane są profesorskimi). Wizyta w muzeum stanowi pasjonującą podróż w głąb historii krakowskiej uczelni. W skład najciekawszej kolekcji instrumentów naukowych wchodzą m.in. arabskie astrolabium z XI w., aparatura, dzięki której Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski skroplili w 1883 r. powietrze oraz globusy Gerarda Mercatora z XVI w. Są tu także kolekcje nowożytnego malarstwa zachodnioeuropejskiego, rzeźby średniowiecznej, barokowej i nowożytnej oraz rzemiosła artystycznego. Osobną kategorię stanowią zbiory starych fotografii, przedstawiających m.in. krakowskie zabytki oraz portrety profesorów i innych zasłużonych dla świata nauki osobistości.